Barolo en Barbaresco, Italië´s beroemdste rode wijnen danken hun kwaliteiten aan het bijzondere aroma en smaakpotentieel van de nebbiolo-druif. De nebbiolo is waarschijnlijk afkomstig uit Noord-Piemonte omdat de Romeinen, ten tijde van hun aankomst in de streek van Novara (ca 196 v.Chr.) daar wijngaarden aantroffen. Door Plinius wordt een lokale druif aangeduid met de term ´spanis´ en waarschijnlijk refereert hij hier aan nebbiolo.
Hoe het ook zij de wijnen van Noord-Piemonte kennen een lange geschiedenis: Gattinara, was al bekend aan de europese hoven in de 16e eeuw, 200 jaar voordat de eerste Barolo op fles gebotteld werd. En Lessona, Gattinara en Ghemme zijn Italië´s eerste wijnen die ooit op fles werden verkocht. Hier in Noord-Piemonte vinden we twee kleine wijnregio´s die zelfs voor de grootste experts onbekend gebied zijn, maar desondanks stug doorgaan: LESSONA en BRAMATERRA, misschien wel Piemonte´s meest onbekende wijnen.
De wijn van Lessona en Bramaterra had al succes in de 19e eeuw en werd beschouwd als de kwalitatief gelijk aan Gattinara. Het klimaat hier is mild vanwege de afwisseling van koele lucht uit de bergen en warme winden vanuit de Po-vlakte maar de bodems zijn totaal verschillend.
Na de Tweede Wereldoorlog echter, trok de textiel-industrie van Biella alle arbeiders weg uit de wijnstreken, waardoor de meeste wijngaarden verwaarloosd werden. Nu zijn de meeste van die oude bedrijven gesloten en op de plaats van wijngaarden vinden we tegenwoordig bossen. Is dat alles? Nou nee! Er is nieuwe dynamiek in de regio gekomen dankzij een paar jonge wijnmakers. Overigens, een paar bedrijven zijn altijd doorgegaan met produceren, zoals de historische bedrijven van Sella in Lessona en Antoniotti in Bramaterra. Beide hebben nog kelders uit de 19e eeuw. Maar het is nu aan de jonge Luca de Marchi te danken dat de wijnen van Lessona nu meer aandacht krijgen, en er komen andere, jonge, getalenteerde wijnmakers bij.
Toch is het ontzettend moeilijk om al die verlaten wijngaarden terug in produktie te krijgen. Al is het wettelijk geen probleem – de wet staat het rooien van bossen toe op voorwaarde dat daar vroeger wijngaarden waren. Maar het grote probleem is, dat eigenaren van dergelijke stukken land hun grond vaak weigeren te verkopen, vaak beseffen ze niet dat ze daarmee de ontwikkeling van het gebied blokkeren. Wijnmakers die hun wijngaarden willen uitbreiden en een stuk bos willen kopen moeten dus enorm veel geduld hebben – vaak jaren. En ook het omzetten van bos naar wijngaarden is kostbaar en intensief. Toch zullen er binnenkort een aantal nieuwe wijngaarden in produktie komen maar ook dan moeten we geduld hebben. Deze wijnen hebben nu eenmaal een fantastische capaciteit om in de kelder te ouderen. Bramaterra kan het beste gedronken worden vanaf 10 jaar, eerder geeft hij zijn potentieel niet prijs. Bramaterra en Lessona hebben dus meer rijpingspotentieel dan Barolo, vanwege het hoge gehalte aan zuren in de wijnen. Dit wordt veroorzaakt door het zuurgehalte in de bodems, het klimaat is vrijwel identiek aan dat van de Langhe.
In Noord Piemonte heeft wordt nebbiolo vaak gemengd met andere druiven: croatina, bonarda, vespolina. Vooral vespolina is interessant, neem bv de wijn van Pietro Cassina. Blends worden geproduceert onder de Coste della Sesia DOC en kunnen erg goed zijn.
Foto boven; wijngaarden Bramaterra, Foto onder: Lessona
LESSONA DOC
(DOC sinds 1976) Lessona kent een lange geschiedenis met wijn, al sinds de 14e eeuw toen het stadje omgeven was door wijngaarden. Al lijkt het een klein gebied, toch waren er vroeger meer dan 300 hectare aan wijnstokken. De mooie heuvels zijn uitlopers van de alpen, en meestal niet steil. De bodem is één van de meest unieke wijnbodems van Italië: zand. Maar dit zand is heel apart, want het is een oude marine afzetting, mineraalhoudend, dus heel anders dan bijvoorbeeld het zand uit de duinen. Diep eronder zijn kalksteenlagen. Hierdoor kunnen de planten diep wortelen, geven wijnen die lang kunnen rijpen en dankzij het hoge zuurgehalte hun frisheid behouden. Nebbiolo geeft op dit soort bodems heel andere wijnen dan bijvoorbeeld in Barolo, en ook het proces van wijnmaken is anders. Pas na zo´n 8 à 10 jaar zal Lessona DOC zijn volledige potentieel aan smaken en geuren tonen en de wijn kan vaak meer dan 20 jaar ouderen. Het is ook toegestaan om andere druiven te gebruiken in lage percentages, vespolina, croatina, bonarda. Maar Lessona is het best wanneer hij zoveel mogelijk van nebbiolo is gemaakt.
Het is in feite aan de historische Sella familie te danken dat de wijn nog bestaat: als enige gingen ze stug door met produceren na de Tweede Wereldoorlog. We proefden een serie jaargangen terug tot de jaargang 2004. Prachtig! Bovendien zijn sommige oude jaargangen nog steeds verkrijgbaar. Alle wijnen waren in goede conditie, fris, fijn fruit en prima drinkbaar. Tenute Sella investeert momenteel in nieuwe wijngaarden om in de toekomst meer goede wijnen te kunnen aanbieden.
Interessant is het nieuwe bedrijf Proprieta Sperino van Luca de Marchi. Hij is een briljante wijnmaker en zoon van Paolo de Marchi (beroemd uit Toscane). Hij heeft zijn familie-wijngaarden herplant en maakt een excellente Lessona. Een andere nieuwkomer is Pietro Cassina, architect. Zijn nieuwe bedrijf is zeer gedurfd qua architectuur en zal zeker meer belangstelling naar de regio trekken. Zijn wijnen zijn nog wat jong, maar tonen wel potentieel. Ook nieuwkomer La Prevostura biedt een paar excellente wijnen, net als Massimo Clerico, La Badina en Castello di Montecavallo.
Foto: het team van Sella, Paolo Benassi en Marco Rizzetti
Foto: de energieke Luca de Marchi (Proprieta Sperino)
BRAMATERRA DOC
(DOC sinds 1979). Bramaterra is bijna de enige DOC van Noord-Piemonte die het gebied van verschillende gemeente´s beslaat: Masserano, Brusnengo, Roasio, Curino, Villa del Bosco, Lozzolo en Sostegno. Voor de Tweede Wereldoorlog was het productievolume veel hoger dan Barolo – het gebied besloeg bijna 2000 hectare, alleen al het dorpje Roasio bezat 300 hectare. Maar nu is dit één van Piemonte´s meest curieuze wijnen: een fles Bramaterra DOC is zeer zeldzaam maar áls je een fles weet te traceren, dan is hij altijd uitstekend!
Met Antoniotti rijden we de heuvels in langs steile hellingen van Bramaterra. Soms lijkt het meer op centraal-Italie door de dichte bossen en steile heuvels. Zo verschillend is dit gebied van alle andere wijnstreken van Piemonte! Op sommige plaatsen zijn zeldzame mineralen aan de oppervlakte zichtbaar. De toplaag van donkerbruine aarde is vaak maar 80 cm diep, daaronder zijn de rotsen van het type ‘porfido tufaceo’. Dit is een rotsbodem die onder meer mineralen zoals silicium en borium bevat. Dit porfido is van vulkanische oorsprong, ontstaan door de implosie van een supervulkaan die zich hier bevond voor het ontstaan van de alpen. Door deze dunne toplaag hebben de wijnstokken weinig problemen met regen, zoals bijvoorbeeld in het moessonjaar 2014, wel kunnen ze problemen hebben in heel droge jaren. Door deze struktuur van rotsen in de ondergrond hebben de wijnstokken veel jaren nodig om zich volledig te ontwikkelen en de stammen blijven altijd veel smaller dan in andere wijngebieden. Het zuurgehalte van de bodem is hoog en dat is de reden dat deze wijnen zo’n hoog zuurgehalte bezitten. De wijnen hebben veel tijd nodig om zich te ontwikkelen en openen zich ook dan nog extreem langzaam. Het openen van een fles Bramaterra binnen 10 jaar na de oogst zou als een echte zonde moeten worden beschouwd! Na die tien jaar toont de wijn die bijzondere, elegante aroma’s met viooltjes en vers fruit, terwijl hij nog steeds behoorlijke tannines met een lange afdronk bezit. Dit fantastische potentieel om te ouderen maakt Bramaterra een heel unieke wijn. Merkwaardig eigenlijk, dat Sotheby´s en Christie´s niet meer interesse tonen in deze zeldzame wijnen. Bramaterra en Lessona zouden bij de meest gezochte veilingwijnen kunnen behoren!
Foto: vader en zoon Antoniotti laten wat stukken porfido rots uit hun wijngaard zien
Behalve de wijn van Antoniotti proeven we ook in de kelders van La Ronda en Colombera & Garella. Allemaal tonen ze het bijzondere potentieel van de Bramaterra DOC. Vooral de wijnen van La Palazzina munten uit in verfijning, frisheid en puurheid. Opnieuw toont het terroir zijn klasse.
KONKLUSIES
Een kort bezoek aan deze wijngaarden toont hoeveel potentieel mooie wijnen de wijnwereld moet missen. Dichte bossen groeien op de plaats van mooie wijngaarden in een prachtig landschap met soms steile heuvels. Inderdaad, het feit dat zoveel moois niet geproduceerd wordt is te beschouwen als een verlies voor de wijnwereld. Hoe jammer dat er zo weinig productie is! In dit unieke gebied met de oude minerale zandgronden van Lessona en de rotsige porfier-bodems van Bramaterra vinden we unieke nebbiolo wijnen: Piemonte´s meest onbekende wijnen. Maar dankzij de impuls van deze nieuwe, jonge talenten in Lessona en Bramaterra kan Noord-Piemonte uitgroeien tot de nieuwe Côte d´Or van Piemonte.
Foto: Pietro Cassina in zijn kelder
Foto: Villa Momolo, van La Ronda, nog in restauratie
Een paar interessante wijnen:
Proprieta Sperino, Lessona DOC 2010
Frambozen-aroma’s, jeneverbes, intens en fris fruit, complex, lange afdronk.
Sella, Lessona DOC 2004 Omaggio Quintino Sella
Interessant dat Sella nog wat oude jaargangen aanbiedt zoals deze bijzondere 2004: prachtige kleur, puur fruit, lengte, mooie zuren, een prachtige wijn.
Massimo Clerico, Lessona 2010
Verfijnd, mooi aroma, complex, wat donker fruit, tannines en lengte. Een mooie Lessona DOC.
La Palazzina, Coste della Sesia DOC
Puur fruit, zuren, redelijke tannines, balans, lange afdronk. Prachtige wijn.
Antoniotti, Bramaterra 2010
Vrij jong geproefd – deze wijn heeft tijd nodig. Dan zal het fruit meer ontwikkeld zijn en de wijn nog steeds elegant en fris smaken.
Colombera & Garella, Bramaterra 2010
Goede Bramaterra, typisch, maar ook deze heeft nog wat tijd nodig om zich te ontwikkelen.
Pietro Cassina, Coste della Sesia Vespolina DOC 2010
Prachtig voorbeeld van een wijn van puur Vespolina druiven: verfijnd, puur, frambozen, fijne tannines, lengte, elegant.
La Prevostura, Coste della Sesia DOC 2010 Muntacc
Donker fruit, lengte, intense, stevige tannines. Interessante wijn, vrij stevig, heeft nog wat tijd nodig.
La Prevostura, Coste della Sesia DOC 2012 rosato
Bijzondere rosé, jammer dat er zo weinig geproduceerd wordt. Nebbiolo kan inderdaad ook heel mooie rosé’s opleveren, zoals blijkt. Puur frambozen, mint, en een lange finish. Heel mooie wijn.
Foto: Castello di Montecavallo, producent van prima wijnen, vlakbij Biella
Foto: oude jaargangen Bramaterra -toen nog geen DOC en dus aangeduid als Spanna. Ondanks de oude leeftijd prima drinkbaar!
Foto: historische wijngaarden van het bedrijf Sella
Foto: Lessona
Veel dank voor de perfecte organisatie aan Ermanno Mino, dank aan alle producenten, vooral aan Chiara Reda voor de bijzondere gastvrijheid! Veel dank ook aan Giuseppe Graziola voor zijn informatie over de geschiedenis van Lessona.